استفاده سیاسی روسیه از گاز طبیعی با تنوع در شیوه قیمت گذاری

مسیر اقتصاد/ روسیه بزرگ‌ترین دارنده مخازن اثبات‌ شده گاز طبیعی در جهان است و به همین دلیل، دارای قدرت راهبردی جهت تأثیر بر قیمت گاز طبیعی و تغییر در تحولات جهانی است. روسیه در سال ۲۰۲۲ معادل ۶۱۸ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تولید کرد اما به‌علت تحریم‌های اتحادیه اروپا نتوانست صادراتی به کشورهای اروپایی داشته باشد. در حال حاضر روسیه دومین تولیدکننده برتر گاز طبیعی در جهان است و بیشتر ذخایر گاز این کشور در استان‌های غربی مانند ولگا و اورال قرار دارد. این کشور از سال ۱۹۵۰ و با کشف میادین بزرگ گاز طبیعی توانست طی چند سال، به یکی از کشورهای بزرگ صادرکننده گاز طبیعی تبدیل شود.[۱] در سال ۱۹۸۹ وزارت تولید گاز طبیعی در اتحاد جماهیر شوروی تبدیل به شرکت دولتی گازپروم[۲] گردید. در نمودار زیر، آمار تولید و مصرف گاز طبیعی در روسیه ارائه شده است.

استفاده سیاسی روسیه از گاز طبیعی با تبعیض قیمت دو جانبه

دولت روسیه برای قیمت‌گذاری گاز صادراتی خود، از دو روش قیمت‌گذاری گاز طبیعی بر اساس شاخصی از نفت خام (OPE[۳]) و مذاکره بر اساس انحصار دوجانبه (BIM[۴]) استفاده می‌کند. روسیه برای قراردادهای بلندمدت صادارات گاز به کشورهای عضو اتحادیه اروپا (غیر دوست) تا قبل از نبرد با اوکراین، از شاخص نفت برنت یا اوپک (OPE) که پیش از انعقاد قرارداد مورد توافق طرفین است، استفاده می‌کرد.

روسیه از مکانیزم قیمت‌گذاری گاز طبیعی بر اساس انحصار دوجانبه (BIM) برای صادرات گاز طبیعی به کشورهای هم‌پیمان و دوست نظیر چین، بلاروس، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان استفاده می‌کند. علت اصلی صادرات گاز با قیمت پایین‌تر از سایر بازارها از جانب دولت روسیه، تقویت روابط دو جانبه، توسعه اقتصادی در کشورهای دوست و تحکیم روابط سیاسی فی‌مابین است.

عرضه گاز طبیعی ارزان قیمت، اولویت نخست دولت روسیه برای حفظ سطح رفاه جامعه

از سال ۱۹۹۰ قیمت گاز طبیعی مصارف داخلی در روسیه با نظارت کامل دولت و وزارت نیرو تنظیم می‌شد اما در سال ۱۹۹۷ وظیفه قیمت‌گذاری گاز طبیعی به کمیسیون انرژی فدرال روسیه محول شد که تا کنون، روند فوق ادامه‌دار بوده است.

قیمت گاز طبیعی مصارف خانگی و خرده فروشی در روسیه براساس دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی (RSP[۵])  توسط کمیسیون انرژی فدرال روسیه تعیین می‌شود. منطق اصلی استفاده دولت روسیه از این روش برای قیمت‌گذاری گاز طبیعی مصارف خانگی، کاهش هزینه‌های مرتبط با انرژی در سبد مصرفی خانوار (CPI[۶]) و عرضه ارزان گاز طبیعی به مصارف خرده فروشی جهت جلوگیری از افزایش نارضایتی‌های اقتصادی از دولت است. در نمودار زیر، رشد مصرف خانگی گاز طبیعی از مصارف کل گاز طبیعی روسیه ارائه شده است:

افزایش مستمر قیمت گاز مصارف عمده موجب تضعیف رشد صنعت در روسیه خواهد شد

مصارف عمده و صنعتی گاز طبیعی در روسیه تحت سازوکار تنظیم قیمت به نسبت هزینه تولید، انتقال و توزیع گاز طبیعی (RCS[۷]) قیمت‌گذاری می‌شوند.[۸] در روش قیمت‌گذاری مذکور، کمیسیون انرژی فدرال روسیه با توجه به بهاء تمام شده گاز طبیعی، هزینه انتقال از مبدأ تا مقصد و سایر هزینه‌های مرتبط با تولید، قیمت گاز طبیعی مصارف صنعتی و عمده را تنظیم و اعلام می‌کند.

دولت روسیه بین سال‌های ۲۰۰۶ الی ۲۰۱۵، به طور متوسط قیمت گاز مصارف عمده خود را بین ۱۵ الی ۲۷ درصد افزایش داده است؛ مؤلفه اصلی این افزایش قیمت سالانه گاز طبیعی برای مصارف عمده از جانب دولت افزایش هزینه‌های تولید گاز طبیعی در میادین گازی، کاهش سود عملیاتی شرکت گازپروم، افزایش هزینه‌های نقل و انتقال گاز طبیعی به مقصد و تغییرات پی در پی در نرخ تبدیل دلار/روبل عنوان شده است.[۹]

کارشناسان معتقدند که افزایش سالانه تعرفه گاز طبیعی مصارف عمده در روسیه، یک اقدام ضدرقابتی است که پیامدهایی نظیر کاهش سودآوری صنایع، افزایش ریسک‌های مرتبط با قیمت گاز طبیعی سوخت و خوراک صنایع، کاهش سطح سرمایه‌گذاری در طرح‎‌های توسعه‌ای و غیره را به همراه داشته است.

پی‌نوشت:

[۱]  www.statista.com/topics/6207/russian-natural-gas-industry/#topicOverview

[۲]  Gazprom

[۳]  Oil Price Escalation

[۴]  Bilateral Monopoly

[۵]  Regulation Social and Political

[۶]  Consumer Price Index

[۷]  Regulation Cost of Service

[۸]  Final-v2-Wholesale-Gas-Price-Survey-2023-Edition

[۹]  Domestic Gas Prices in Russia- Toward Export Netback

منبع:

گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «بررسی الگوی قیمت‌گذاری گاز طبیعی ایران و جهان»

انتهای پیام/ انرژی