به گزارش مسیر اقتصاد نشست «ارزیابی عملکرد کشور در حوزه اقتصاد دانش بنیان» روز دوشنبه ۷ شهریور، با حضور جمعی از صاحبنظران حوزه‌های مختلف مرتبط با اقتصاد دانش بنیان، توسط اندیشکده اقتصاد مقاومتی و به میزبانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برگزار شد. در این نشست که اولین جلسه از سلسه نشست «اقتصاد دانش بنیان؛ چیستی، موانع و الزامات» بود، به بیان اهداف و مفاهیم پایه مرتبط با اقتصاد دانش بنیان و آسیب شناسی وضع موجود اقتصاد دانش بنیان در کشور پرداخته شد.
بازار ۸۰ میلیونی کشور برای توسعه اقتصاد دانش بنیان کافی نیست
در ابتدای نشست صابر میرزایی معاون پژوهشی مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری با بیان این که اقتصادها انواعی دارند، گفت: برخی اقتصادها برپایه منابع هستند. یعنی براساس زمین و معدن و … پیش می‌روند. در برخی اقتصادها شرایط پیشرفت صنعتی از این مرحله عبور می کند و مزیت‌ها بر این اساس است که بتوان کالاهای بهتر و ارزان تر و رقابتی تر تولید کرد که در این جا بحث بهره وری مطرح می‌شود. هرچه بهره‌وری بیشتر باشد اقتصاد رقابتی تر است.
وی با بیان این که شرکت های بزرگ دانش بنیان ما نیازمند توسعه بازار هستند، گفت: بازار ۸۰ میلیونی کشور ما برای شرکت‌های بزرگ کافی نیست. باید سیاست‌های منطقه‌ای را پیاده سازی کنیم که بتوان به کمک بازار کشورهای منطقه اقتصاد دانش بنیان را توسعه داد. به لحاظ تامین مالی و مسائل اعتباری نیز باید زیرساخت های لازم در منطقه ایجاد شود. شرکت‌های دانش بنیان به این منظور باید شرکت های چندملیتی شوند که شعبه اصلی (هدکورت) آن‌ها در ایران باشد و سایر شعب آن‌ها در کشورهای همسایه شکل بگیرد. باید برای جذب نخبگان خارجی مشوق‌ها و تمهیدات ویژه‌ای داشته‌باشیم. این نیازمند تغییرات قابل توجهی در نظام آموزشی است.
ایران نباید واگن آخر قطار زنجیره تولید جهانی باشد
میرزایی تصریح کرد: ما قصد نداریم واگن آخر یک قطار زنجیره جهانی باشیم. ما می‌خواهیم با ایجاد شرکت‌های دانش بنیان منطقه‌ای چندملیتی، لوکوموتیو باشیم. لوکوموتیو قطاری که واگن‌هایش در کشورهای منطقه باشند.
وی در توضیح لزوم فراهم نمودن زیرساخت‌های مالی برای توسعه فعالیت‌های تجاری در منطقه گفت: اگر تسهیلات بدهیم کشتی ساخته می‌شود و فروش می‌رود وگرنه ناوگان دریایی خودمان از کشورهایی کشتی می‌خرند که پولش را بعدا قسطی به لیزینگ‌های آن‌ها بدهند. در هواپیمایی و سایر صنایع نیز همین طور.
وی با اشاره به این که بخش دانش بنیان را باید از قوانین معاف کنیم و به آن‌ها آزادی عمل بدهیم، گفت: اگر نمی‌توانیم برای کل کشور شرایط را فراهم کنیم، حداقل برای بخش دانش بنیان باید کریدور ویژه‌ای چه در بخش گمرکات، چه در مساله سرمایه‌گذاری و مسائل مختلفشان ایجاد کنیم.
میرزایی در پایان گفت: دانش بنیان فقط الکترونیک و بیوتکنولوژی نیست. هر چیزی باید دانش بنیان شود. به این صورت ارتقای زیادی در بحث‌های کارآمدی و درآمد و … شاهد خواهیم بود. حتی برای ساخت یک سریال تلویزیونی هم باید مطالعات و تحقیقات لازم انجام شود و ساخت سریال دانش بنیان پیش برود.
مهم ترین مساله نیروی انسانی، داشتن چشم انداز و امید است
در بخش دیگری از نشست سروش قاضی نوری رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گفت: محور اقتصاد دانش بنیان شرکت های رقابت پذیر و نوآور است نه لزوما شرکت‌های استارتاپی؛ شرکتی که واقعا در بازار هست، رقابت می کند و کسب درآمدش از محل نوآوری و دانش بنیان است. وقتی صحبت از اقتصاد دانش بنیان در چین و کره و آمریکا به میان می‌آید ذهن‌ها نه به سمت استارتاپ‌های کوچک می‌رود و نه به سمت دولت‌ها. بلکه به سمت چند شرکت بزرگ می‌رود که بازار را در دست گرفته‌اند و رقابت می‌کنند و ارزش افزوده قابل توجهی تولید می‌کنند.
وی توضیح داد: اگر به برخی روندها و حوزه های سازنده توجه نکنیم و شرایط تحریمی تغییر کند به زودی ممکن است به اقتصاد کاملا منبع محور برگردیم. در این خصوص به ۴ حوزه باید توجه شود:
۱. همکاری های بین المللی؛ نباید از آرمان‌ها کوتاه بیاییم. اما هر روزی که در تحریم به سر می‌بریم هزینه زیادی برای کشور دارد. بسیاری از شرکت‌ها مجبور می شوند از ایران بروند.
۲. تحقیقات؛ دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ما کپی همدیگر اند و با این روند از دل آن‌ها حل مساله رخ نمی‌دهد. با این وجود اگر همه این‌ها حل شود تا به بخش تحقیقات منابع تزریق نکنیم مشکل حل نمی‌شود. بودجه تحقیقاتی ما از نیم درصد تا نهایتا حدود ۱ درصد که معاونت علمی اعلام کرده، بوده‌است. هر محققی که در ۱۰، ۲۰ سال گذشته در ایران کار کرده‌باشد معتقد است سفره تحقیقات کوچک شده و وضع تحقیقات بدتر شده‌است.
۳. نیروی انسانی؛ مهم ترین مساله نیروی انسانی که از دستمزد هم مهم تر است داشتن چشم انداز و امید است. کشور باید در هر عرصه‌ای اعم از انتظامی، قضایی و … که چشم انداز و امید نیروی انسانی را هدف گرفته با این عوامل مقابله کند. باید کاری کنیم که فرد چشم انداز و امید داشته‌باشد. وقتی فرد ببیند جذب هیئت علمی براساس شایستگی است، امیدوار می شود. الآن نه دانشجویان دکتری، بلکه حتی دانش آموزان ما بعضا به فکر خروج از کشور هستند. این مساله را معاونت علمی نمی‌تواند حل کند بلکه یک عزم ملی می‌خواهد.
۴. قواعد بازی؛ نظام مالیات و تامین اجتماعی ما، نه تنها شرکت‌های دانش بنیان بلکه همه شرکت‌ها را گرفتار کرده‌است. یک بار تامین اجتماعی پول می‌گیرد، یک بار مالیات و …. . وصول درآمدهای دولت باید متمرکز شود. چه در بخش دانش بنیان چه بقیه بخش‌ها. خود دولت همه هزینه‌های لازم را از شرکت‌ها بگیرد و به مالیات و تامین اجتماعی اختصاص دهد. مدام نرویم سراغ شرکت‌ها. در شرایطی که دورکاری در دنیا مرسوم است، نرویم سراغ شرکت‌ها که چرا فلان کارمندت سر کار نیست.
شرکت‌های دانش بنیان باید از فضای گلخانه‌ای خارج شوند
قاضی نوری ادامه داد: نگاه گلخانه‌ای هم خوب است و دستاوردهایی هم داشته‌است اما اگر نتوانیم این گلخانه‌ها را به کل اقتصاد تعمیم و تسری دهیم در بلندمدت دچار مشکل می‌شویم. مزیت رقابتی تولیدکنندگان بزرگ باید دانش بنیان بودن باشد. صنایع بزرگ ما الآن اصلا احساس نیاز به موضوعات دانش بنیان و نوآوری نمی‌کنند.
وی در پایان گفت: چشم انداز و امیدآفرینی و انگیزه دهی به نخبگان و نسل جوان خیلی مهم است. چنان که در ژاپن کارتون فوتبالیست‌ها می‌سازند برای این که نسل‌های بعد فوتبالیست‌های خوبی شوند یا حتی در خود ایران ظاهرا چندی پیش سریالی با مضمون کشتی پخش می‌شد و می‌گفتند کفش و دوبنده کشتی بچه گانه در بازار کمیاب شده‌بود آنقدر که بچه‌ها می‌خریدند و علاقمند شده‌بودند. الآن چقدر از دانش آموزان ما می‌خواهند فوتبالیست شوند و چقدر از آن‌ها می‌خواهند دانشمند شوند؟ ۲۰ سال پیش وضع چطور بود؟ اگر بازی تبلیغات و چشم انداز را واگذار کنیم برای لوکوموتیو اقتصاد دانش بنیان راننده‌ای نخواهیم داشت.
رشد کیفی آموزش عالی بسیار ضعیف تر از رشد کمی آن است
در ادامه نشست سید سعید منجم زاده معاون مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ضمن بیان این که بیش از یک دهه است که مفاهیم مرتبط با اقتصاد دانش بنیان در کشور مطرح شده‌است، گفت: در دهه ۸۰ اقتصاد دانش بنیان به عنوان یک پارادایم جدید که می‌تواند به توسعه اقتصادی کشور کمک کند مطرح شد. بعضی وقت‌ها از اقتصاد دانش بنیان صحبت می‌شود اما تلقی ما صرفا شرکت دانش بنیان یا فعالیت دانش بنیان است اما اقتصاد دانش بنیان مفهومی کلان تر و کلی تر است.
وی ادامه داد: ما سال‌ها فریب اعداد و ارقام را می‌خوردیم و به آمارهای آموزش عالی که نگاه می‌کردیم می‌دیدیم که رشد کمی فوق العاده‌ای داشته‌است اما وقتی واقعا نگاه می‌کنیم نیروی انسانی کیفی که بتواند فعالیت تحقیق و توسعه انجام دهد نداریم کما این که دیده می‌شود شرکت‌ها همواره به دنبال نیروی کارآمد هستند ولی در این حوزه چالش‌هایی دارند.
دستگاه‌های دولتی باید متولی توسعه فناوری و نوآوری باشند
منجم زاده تصریح کرد: بخش زیادی از مسائل حوزه دانش بنیان ما به فضا و زیست بومی بر می‌گردد که شرکت‌ها در آن فعالیت می‌کنند. جایی که مساله پیچیده و چندوجهی می‌شود و با اکوسیستمی مواجهیم که در آن تامین اجتماعی و وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلف وجود دارند. شورایی که اخیرا در قانون جهش تولید دانش بنیان شکل گرفت کمک می‌کند که یک مقدار هم افزایی‌ها شکل بگیرد.
وی در پایان گفت: دستگاه‌های ما صرفا متولی ارائه خدمت نیستند. وزارت نیرو صرفا متولی برق رسانی و آبرسانی نیست بلکه باید به اندازه توانایی خودش متولی توسعه فناوری و نوآوری در این حوزه هم باشد. اگر نگاه همه دستگاه‌ها صرفا ارائه خدمات باشد واقعا با تلاش امثال معاونت علمی و شورای عالی عتف اتفاقی نمی‌افتد.
انتهای پیام/ تولید
