«انحصار طبیعی» و «خرید انحصاری» ابزار کاربردی شرکت های دولتی

به گزارش مسیر اقتصاد ایجاد رقابت برای بهبود کارایی بازار، همیشه به عنوان نسخه اولیه اقتصاددانان مطرح بوده است اما با توجه به شرایط بازار و موقعیت اقتصادی کشورها، دولت‌ها گاها سیاست‌های متفاوتی مانند استفاده از قدرت انحصار طبیعی را در پیش میگیرند. انحصار گاهی در طرف عرضه (Monopoly) و گاهی در سمت تقاضا (Monopsony)  و به شکل خرید انحصاری ظاهر میشود. هرکدام از اشکال انحصار در شرایط اقتصادی متفاوت میتواند به عنوان یک تهدید بالقوه و یا فرصتی مغتنم برای رشد اقتصادی یک کشور بروز و ظهور کند.

تعریف انحصار طبیعی

انحصار طبیعی یا  Natural Monopoly شکل خاصی از انحصار است که به دلیل هزینه‌ی ثابت بالا ایجاد می‌شود. صنایعی که هزینه‌ی ثابت بالا دارند، صرفاً در حجم بالای تولید می‌توانند اقتصادی و سودده باشند.

شاید یکی از مثال‌های خوب در این حوزه، صنعت ریلی باشد. تکنولوژی ریلی به نسبت بسیاری از حوزه‌های مشابه، چندان پیچیده نیست. اما به دلیل سرمایه‌گذاری اولیه مورد نیاز و به عبارتی هزینه ثابت بسیار بالا، فقط در تیراژ تولید بسیار بالا، اقتصادی می‌باشد. به همین دلیل شرکت‌های زیادی را می‌بینید که تقریباً در حوزه‌ی خود انحصار کامل دارند.

این انحصار با رانت یا فشار یا حتی به دلیل تکنولوژی‌های فوق مدرن به وجود نیامده است، بلکه صرفاً به این دلیل به وجود آمده که شرکت‌های دیگر احساس می‌کنند اگر چنین سرمایه گذاری سنگینی را انجام دهند، نمی‌توانند حجم مشتری مورد نیاز برای اقتصادی‌کردن فعالیت خود را تامین کنند.

اشکال مختلف انحصار دولتی

دو نوع انحصار دولتی در اقتصادهای جهان قابل تصور است. گاهی دولت رسماً انحصار را در حوزه‌ای خاص به دست می‌گیرد که به آن انحصار دولتی یا Governmental Monopoly می‌گویند.

کتابهای درسی تجارت بین الملل پر از مطالبی است نشان می‌دهد دولت ها می‌توانند با اعمال تعرفه مناسب بر واردات یا مالیات بر صادرات، درآمدها و یا تراز تجاری کشور خود را بهبود بخشند. اما گاهی سیاست‌گذاران به جای استفاده از سیستم مالیات یا تعرفه ها، در برخی از كشورها – عمدتاً کشورهای در حال توسعه – در تلاشند تا از طریق نهادهای بازرگانی دولتی به همان هدف دست یابند.

کشورهایی که عمده صادراتشان را مواد خام تشکیل میدهند و عمدتا تک‌محصولی هستند، مانند کاکائو در غنا و قهوه کلمبیا که تا حدی برای دستیابی به این نتیجه بازارهای خود را از طریق انحصار طبیعی کنترل میکنند. شرکت های ملی نفت اکثر کشورهای صادرکننده نفت، مانند Pertamina (شرکت دولتی نفت و گاز اندونزی ) که بزرگترین صادرکننده گاز مایع در جهان است و NIOC (شرکت ملی نفت ایران) نیز از این راه برای پیشبرد سیاست های خود استفاده می‌کنند.

البته لازم به ذکر است که مقدمات تجمیع و تجهیز قدرت انحصار در خرید یا فروش و صادرات محصولات مختلف، منحصر به نهادهای بازرگانی دولتی نیست. شکل دیگر، انحصار به پشتوانه دولت یا Government-Granted Monopoly است. انحصاری که ممکن است حتی در اختیار یک شرکت کاملاً خصوصی باشد اما به هر دلیل توسط دولت حمایت شود. برای مثال در بخش صادرات، انجمن‌های وب-پومرن[۱] ایالات متحده و در سمت واردات، نمایندگان خرید ذغال سنگ ژاپن و سنگ آهن آلمان نمونه هایی از این دست هستند.‌

شرکت‌ها و مجموعه‌های خصوصی از این قبیل، به طور معمول در مقایسه با همتایان دولتی خود، شفافیت اطلاعاتی کمتری دارند و از طرف دستگاه های نظارتی کمتر مورد تحقیق و تفحص قرار میگیرند. لذا ایجاد یک بستر شفاف اطلاعاتی و سازوکار نظارتی برای رصد فعالیت این شرکت‌ها می‌تواند اثرگذاری سیاست‌های مدنظر دولت ها را بهبود بخشد.

پینوشت:

[۱] Webb-Pomerene associations

منبع: مقاله جنبه‌های بین‌المللی شرکت‌های دولتی

انتهای پیام/ دولت و حاکمیت