مسیر اقتصاد/ فرار مالیاتی یکی از واقعیت‌های اقتصادی جهان به شمار می‌رود و حتی در کشورهای توسعه یافته که دارای یک نظام مالیاتی منظم و پیشرفته هستند نیز وجود دارد و مانعی برای تحقق عدالت مالیاتی است. با این حال در کشورهای در حال توسعه فرار مالیاتی بیشتر دیده می‌شود و طبق نظر کارشناسان، در کشورهایی که از نظام‌های قدیمی جمع‌آوری مالیات استفاده می کنند، وضعیت بحرانی‌تر است.
فرار مالیاتی جایز نیست
طبق آموزه‌های اسلامی نیز پرداخت مالیات ضروری است و هر گونه عدم پرداخت مالیات برای هیچکس جایز نیست.[۱] فرار از پرداخت مالیات باعث تضییع حقوق سایر افراد جامعه می‌شود و در نهایت افزایش نابرابری و ناعدالتی در جامعه را درپی دارد؛ به همین دلیل یکی دیگر از موضوعات اصلی در تحقق عدالت مالیاتی مبارزه با فرار مالیاتی است؛ چه اجتناب و چه فرار از پرداخت مالیات.
فرار مالیاتی در ایران چقدر است؟
طبق گفته مسئولین سازمان امور مالیاتی، بر اساس برآوردهای انجام شده میزان فرار مالیاتی در ایران سالانه بین ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان است. اما شواهد و گفته سایر مسئولین خبر از وجود اختلاف و بیشتر بودن این آمار می‌دهد. برای مثال رئیس قوه قضاییه در دیدار با وزیر اقتصاد و رئیس سازمان امور مالیاتی گفته است: تصور من این بود که فرار مالیاتی در کشور ما حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان است؛ اما در جلسه امروز اعلام شد که این میزان ۲۸ هزار میلیارد تومان است. البته از آنجایی که ارقام مختلفی پیرامون فرار مالیاتی در کشور مطرح می‌شود، بنابراین، این نتیجه حاصل می‌شود که رقم قابل توجهی فرار مالیاتی در کشور وجود دارد.
همچنین محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس میزان فرار مالیاتی را بیش از ۵۰ تا ۶۰ هزار میلیارد تومان بیان کرده است.[۲]
چرا فرار مالیاتی مانع عدالت مالیاتی است؟
فرار مالیاتی می‌تواند از طریق کاهش درآمدهای مالیاتی، توزیع بار مالیاتی را تحت تأثیر قرار داده و در نتیجه سیاست مالی کشور را با مشکل مواجه نماید. همچنین فرار مالیاتی می‌تواند تصمیم‌گیری‌های اقتصادی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و دست دولت‌ها را در اجرای برنامه‌های اقتصادی ببندد. توزیع ناعادلانه ثروت و تأثیر منفی بر پس‌انداز و انباشت سرمایه بخش خصوصی نیز از دیگر پیامدهای فرار مالیاتی است.
فرار مالیاتی، باعث نارسایی در توزیع عادلانه درآمد و انباشت ثروت برای گروه‌های خاص می‌شود و در نتیجه افزایش تنش‌های سیاسی و اجتماعی را درپی دارد. فرار مالیاتی رقابت عوامل اقتصادی را به نفع اشخاصی که مالیات نپرداخته‌اند تغییر می‌دهد و از این بابت شكاف بین گروه‌های مختلف درآمدی را بیشتر کرده و وضعیت توزیع درآمد را بدتر می‌کند.[۳]
فرار مالیاتی مانع اجرای برنامه‌های دولت
کاهش درآمدهای مالیاتی دولت در شرایط پیش رو که کشور با تحریم‌های خارجی مواجه است، اثرات منفی مضاعفی بر اقتصاد بر جای خواهد گذاشت. به باور کارشناسان ضروری است که دولت با کاهش درآمدهای نفتی، بر مالیات و جلوگیری از فرار مالیاتی تمرکز بیشتری داشته باشد.
به طور خلاصه می‌توان گفت که فرار مالیاتی موجب کاهش درآمدهای مالیاتی دولت، افزایش بار مالیاتی بر دوش سایر مودیان و اخلال در بودجه‌بندی شده است، لذا این مقوله مانعی برای دستیابی به اهداف دولت است. این مسئله، مدیریت برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی و… کشور را با مشكل تامین مالی مواجه می‌کند و در نهایت کاهش رفاه عمومی را در پی خواهد داشت.
ثروتمندان فراریان بزرگ مالیاتی
برخی از پژوهش‌ها بیانگر وجود فرار مالیاتی بیشتر در افراد ثروتمند نسبت به سایر افراد جامعه است. این موضوع اهمیت عدالت مالیاتی را دو چندان می‌کند. برای مثال در تحقیقاتی که در اسکاندیناوی انجام شده است ۰.۰۱ درصد دهک ثروتمند جامعه ۲۵ درصد مالیات خود را از طریق پنهان کردن ثروت خود پرداخت نکرده‌اند. این در حالی است که این کشور جزو کشورهای با جایگاه بالا در احترام به قانون و گسترش بالای فرهنگ مالیاتی است. بنابراین وضعیت مالیات پرداختی توسط ثروتمندان به مراتب بدتر است.[۴]
نمودار زیر نشان دهنده میزان فرار مالیاتی با توجه به میزان ثروت گروه های مختلف در اسکاندیناوی است.
منبع: وب سایت: vox.com
بر اساس نمودار فوق فرار مالیاتی در دهک‌های ثروتمند بیشتر از سایر دهک هاست. به عبارتی فرار در مالیات‌هایی که افراد موظف به پرداخت آن هستند در افراد ثروتمند بسیار بیشتر از سایر افراد است.
نیمی از ابرثروتمندان ایرانی مالیات نمی‌دهند
در همین راستا امیدعلی پارسا رئیس سازمان امور مالیاتی گفته است که لیست بانکی تراکنش های مالی حدود ۳۰۰ هزار نفر که درآمدهای بالای یک میلیارد تومان داشتند در اختیار این سازمان قرار گرفته که بر اساس بررسی انجام گرفته نیمی از آنان مودی مالیاتی نبودند و نیمی دیگر از آنان که مودی مالیاتی بودند کمتر از آنچه لازم است مالیات می‌پرداختند.[۵]
فرار مالیاتی افراد خصوصا ثروتمندان باعث می‌شود افرادی که مالیات پرداخت می‌کنند احساس تبعیض و ظلم کنند و آن‌ها هم از پرداخت مالیات خودداری کنند.
اگرچه تعداد این مالیات‌دهندگان کم است اما از آن جا که ثروت زیادی در اختیار این افراد است سهم مالیاتی زیادی دارند. در یک نظام مالیاتی عادلانه باید راه‌های فرار مالیاتی را تا جایی که امکان دارد از بین برد، زیرا قشر متوسط و حقوق‌بگیر جامعه امکان کمتری در فرار مالیاتی دارند و میزان فرار مالیاتی آن‌ها نیز در مقابل ثروتمندان ناچیز است.
طبق مطالعات با توجه به وجود فرار مالیاتی بالا در افراد ثروتمند و نبود اطلاعات دقیق از درآمد این افراد، سازمان مالیاتی باید با شفاف‌سازی درآمدها و استفاده بیشتر از رصد حساب های بانکی افراد دهک‌های ثروتمند جامعه، تلاش بیشتری برای اخذ مالیات عادلانه از افراد پردرآمد، انجام دهد.
پینوشت:
[۱] وب‌سایت خامنه‌ای دات‌آی‌آر
[۲] مشرق؛ کد خبر ۱۰۰۹۳۹۱
[۳] فرار مالیاتی در ایران، علی حسین صمدی، ۱۳۹۲
[۴]وب‌سایت microeconomicinsights
[۵] ایرنا؛ کد خبر ۸۳۵۳۲۰۱۸
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
